Twitter

Leonardo da Vinci (1452-1519), wszechstronnie uzdolniony renesansowy geniusz, uważany jest za jednego z największych malarzy wszechczasów, którego obrazy zawsze budziły zachwyt.

Do jego słynnych dzieł należy między innymi „Pokłon trzech króli”, zamówiony w marcu 1481 przez klasztor San Donato w Scopeto jako obraz ołtarzowy. Leonardo da Vinci miał go wykonać w ciągu 30 miesięcy, ale artysta nigdy się z zamówienia nie wywiązał, więc obraz pozostał nieukończony. Narysowane są postacie (niektóre tylko w formie szkicu), na pewnych częściach obrazu położony jest podmalunek. Dalszą pracę Leonardo da Vinci z jakichś powodów przerwał.

Leonardo da Vinci, Pokłon trzech króli, 1481-1482, tempera z olejem na desce, 246 x 243 cm, Florencja (galeria Uffizi)

Leonardo da Vinci, Pokłon trzech króli, obraz religijny

Opis obrazu

Przy patrzeniu na ten obraz najbardziej zwraca uwagę jego geometria. Środek prawie dokładnie kwadratowego obrazu wypada na kości policzkowej Maryi, czyli w centrum obrazu znajduje się jej głowa. Leonardo da Vinci namalował grupę trzech magów wraz z Maryją i Dzieciątkiem w formie piramidy o podstawie trójkątnej z wierzchołkiem na głowie Maryi.

Za plecami Maryi i Jezusa Leonardo da Vinci namalował ciemną elipsę, w której doliczyć się można poza nimi jeszcze dwunastu głów. Małą oś elipsy artysta przeprowadził przez lewe oko na głowie widocznej u podstawy drzewa palmowego, a następnie przez prawe oko Jezusa. Środek elipsy znajduje się na czubku głowy Jezusa, a proporcje wielkiej i małej osi elipsy wynoszą 2:1.

W tle Leonardo da Vinci namalował budowlę z zakratowaną bramą. Spod tej budowli po lewej stronie obrazu zjeżdża po schodkach w kierunku tłumu zgromadzonego wokół Maryi z Dzieciątkiem człowiek na koniu. Poniżej schodków widać jeszcze dwa końskie łby. Po lewej i po prawej stronie drzewa również są jeźdźcy na koniach. Dwaj po prawej stronie drzewa chyba ze sobą walczą, bo są zwróceni twarzami do siebie, a ich konie stoją dęba. Dalej na prawo jest chyba jeszcze kilku jeźdźców. Tu i ówdzie są jacyś ludzie, jest też pies, ale są to w znacznej mierze szkice, w których trudno się połapać i które możemy sobie darować.

Interpretacja obrazu

Analizowany obraz Leonarda da Vinci ma trzy plany, które należy rozpatrywać we wzajemnym związku. Tytułowe wydarzenie, pokłon trzech króli, przedstawione jest na pierwszym planie i w taki sposób widziane jest ono niejako „od frontu”. Wiemy, kto jest kim i co robi. Klęczący po prawej stronie obrazu pierwszy mag wręcza dar Jezusowi, który prawą dłonią udziela błogosławieństwa. Od razu więc widać, że tylko pozornie jest to Dzieciątko, o czym też świadczy wyraz jego twarzy.

Drugi mag z twarzą na ziemi u stóp Maryi tak jakby głównie jej oddaje hołd. Podobnie jak pierwszy, ma on twarz starca, co odbiega od kanonu ikonograficznego – powinien być mężczyzną w sile wieku. Za to trzeci mag, klęczący w pozycji wyprostowanej, jest młody ispogląda na Jezusa.

Można by zapytać, gdzie jest święty Józef? Moim zdaniem stoi on w lewym dolnym rogu, za plecami dwóch magów, i przytula do piersi małego Jezusa, być może całując go w główkę. Jezus przedstawiony jest więc w podwojeniu i ludzie po części (przynajmniej dwie głowy) patrzą na ludzkiego Jezusa Józefowego, a po części (znaczna większość) na boskiego Jezusa na ręku Maryi. W takim układzie różnica między człowiekiem a Bogiem przenosi się też na Józefa (człowiek) i Maryję (bogini). Dlatego przypuszczenie, że drugi mag właśnie jej składa hołd, ma jakieś uzasadnienie.

W sytuacji, gdy cały ludzki aspekt przeniesiony zostaje w lewy dolny róg obrazu, to, co dzieje się na jego środku, jest już czystą teofanią. I właśnie magowie są przedstawicielami ludzkości świadomymi, że jest to teofania – to jakby ich oczami oglądamy na obrazie Jezusa i Maryję.

Ale przy takim widzeniu sprawy widać znacznie więcej niż tylko Maryję z Jezusem. Ta opisana powyżej elipsa, ze środkiem na czubku głowy Dzieciątka, jest Chrystusowym polem duchowym, w które wpisana jest archetypowa dwunastka apostołów (wśród których jest też niewątpliwiekilka apostołek). Ten trzynasty – Judasz, stoi w prawym dolnym rogu obrazu z głową odwrócona od Jezusa i Maryi, poza tajemnym kręgiem. Warto zaznaczyć, że ten krąg jest „za plecami” Maryi i Jezusa – i to jest ten drugi plan obrazu, odróżniony od tego, co widać „od frontu”.

Z tego kręgu wyrasta wielkie drzewo, bardzo ważny element obrazu, bo liczne dłonie apostołów tak jakby magicznie kreują to drzewo, a jego korzenie sięgają Maryi i Jezusa. Widać też wyłaniającą się spoza pnia dłoń apostoła z palcem wskazującym wzniesionym w górę, wyznaczającym jakby kierunek ku niebu. To drzewo to zapewne Drzewo Życia. W tym kontekście drugie drzewo, to mniejsze, palmowe, wyłaniające się na zewnętrznej granicy elipsy spoza głowy jednego z apostołów, symbolizować będzie Drzewo Poznania.

Trzeci plan obrazu Leonardo da Vinci umiejscowił już zdecydowanie poza obrębem teofanii. Widoczny jest on na górze obrazu i częściowo wdziera się trochę niżej przy jego lewej krawędzi.To jest zwykły świat społeczny i polityczny a liczni jeźdźcy konni to zapewne żołnierze, którzy utrzymują panujący porządek, a nie pielgrzymi zmierzający śladem trzech magów do Maryi i Jezusa.

Jeżeli podoba Ci się ten wpis, podziel się nim albo zostaw komentarz pod postem. Z przyjemnością poznamy Twoją opinię.